دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود

 

داوطلب-خواستار-نامزد

دست نماز-وضو

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی
آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

در رفتن سخن از دهن-سخنی بی اراده گفتن

 

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

چهره کردن-نگا. چهره شدن
خفت افتادن-تنگ شدن-در تنگنا افتادن

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

زردنبو-زردمبو
توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی

انگشت بر حرف نهادن-ایراد گرفتن-نکته‌گیری کردن-اعتراض کردن

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

 

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند
به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن
پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

 

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم
حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله
از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

حال کردن-لذت بردن

 
تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

 

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن
اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)
اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

دق دلی-دق دل

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

به هم زدن-قطع رابطه کردن

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

آتش بی‌دود-آفتاب-غضب

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

از دست دادن-گم کردن
برادر زن-برادرِ زن هر مرد

جانانه-محکم-کامل-بزرگ-شدید

زبون-حقیر-توسری خور

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل
الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)
دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

داغ دیدن-شاهد مرگ عزیزی شدن

چانه لغی-راز داری نکردن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

 

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری
دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

 

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

بیرون روش-اسهال-شکم روش
آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار

دو لول-اسلحه ای بلند دارای دو خانه برای فشنگ گذاری
 

خونسرد-آرام-بی خیال

خود را خوردن-رنج بردن

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

دزدیده-دزدکی

پیش بها-بیعانه

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

ریختگی-ریزش

داوطلب-خواستار-نامزد

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی
ازرق-چشم زاغ

زیگزاک رفتن-به چپ و راست پیچیدن-مستقیم نرفتن
بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن
راسته بازار-بازار راست و مستقیم
حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

 

خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

خرده خرجی-خرج های اندک

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

چوروک-چین و شکن

 
چرند اندر چرند-پرت و پلا

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

 

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

جگر-عزیز-عزیز دلم

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

به باد دادن- باد دادن

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 

 

بوق زدن-اعلام موافقت کردن
پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی
 

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

آن سفر-آن بار-آن دفعه

دیر جوش-آن که دیر الفت و دوستی پیدا می کند

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

 

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

جیش-ادرار در زبان کودکان

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

دیالله-زود باش دیگه !

آوار شدن سر کسی-بی‌خبر نزد کسی در آمدن

چرخ ریسی-پنبه رشتن با چرخ ریسندگی

دور از جناب ب-لانسبت

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

دَم باز-چاپلوس-متملق

تاتی کردن-در زبان کودکان: راه رفتن

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

انگشت بر حرف نهادن-ایراد گرفتن-نکته‌گیری کردن-اعتراض کردن

 
دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

بازداشتی-زندانی موقت

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

راست راست-آشکار و علنی-بی پروا

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

دست کسی را خواندن-از نقشه ی کسی با خبر شدن

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

بُل-چیز مفت-موقع مناسب-بهانه

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن
آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن
بی در رو-بن بست

 

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن

 
رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن
خوابگوشی-سیلی-کشیده

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

دزد زدن-مورد دزدی قرار گرفتن

آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند
پرند-حرف بی هوده

جِر-اوقات تلخی-لج

پار-فرسوده و اوراق-مجروح

چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک
تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان
خانم آوردن-پا اندازی کردن

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)
از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)
زر ورق-کاغذ نازک و شفاف و زنگی

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود
خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

 

 

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن
خانه یکی-صمیمی و یکدل
ژوکر-آدم همه فن حریف
با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

 

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

چَکی-وزن نکرده-یک جا

جوغ-جوی آب

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند
 

ابرو پاچه‌بزی-دارای ابروی پهن و پرمو-ابرو قجری

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

پر گویی-روده درازی-پر چانگی

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

جز زدن-ناله و زاری کردن

خیط کشیدن-خط کشیدن

پا در رکاب-حاضر و آماده

 

به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

پا دادن-آماده شدن فرصت و وسایل کار-اتفاق افتادن
چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

توالت کردن-آرایش کردن
دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن
جزاندن-آزار و اذیت کردن

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

باد گرفتن-مغرور شدن
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

آکَل-آقای کربلایی

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

جایی-مستراح-توالت

 

روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

حبه کردن-دانه دانه کردن
اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

پُرتابل-قابل حمل

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف
 

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

زَوال-مست مست-لول

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

خش افتادن-خراش افتادن

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن
خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

 

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

آبدست-ماهر-استاد

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

آبدست-ماهر-استاد
راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

بنده منزل-خانه ی من

چته ؟-تو را چه می شود ؟

ز ِله کردن-به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-عاجز کردن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

خاکی-فروتن و متواضع

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

چشم شور-آن که چشم زخم زند

 
خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

 

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن
خدا به همراه-خدا خافظ

الف به خاک کشیدن-خجالت کشیدن

ته خوار-بچه باز

دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری

 

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

 

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

رده-حرف زشت یا نامربوط

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن
دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

ریپال کسی را در آوردن-پدر کسی را در آوردن
 

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

چاییده-سرما خورده-زکام گرفته

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

از چیزی گلی چیدن(از چیزی بهره بردن)

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن
جِر خوردن-پاره شدن
باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

آب تاختن-پیشاب کردن

 

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن
حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن
حق-باج سبیل-رشوه
آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

دست دوم-کار کرده-مستعمل

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

به جا آوردن-شناختن

 

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

حَبه را قُبه کردن-کاهی را کوه کردن

دختر خانم-خطابی احترام آمیز برای دختران

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

چله نشینی-خانه نشینی

خیط کشیدن-خط کشیدن

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

خودفروش-فاحشه-خائن

خوش بنیه-سالم و قوی

خایه ی چپ کسی بودن-به تمسخر: نزد کسی اعتبار و احترام داشتن

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن
دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

به هر تقدیر-در هر صورت-خلاصه

حلال وار-به صورت حلال

بالا آوردن-استفراغ کردن

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن